हॅलो कृषी ऑनलाईन: हरियाणाच्या प्रगतीशील डेअरी शेतकरी (Success Story) रेणू सांगवान (Renu Sangwan) यांना तिच्या उत्कृष्ट कामगिरीबद्दल 26 नोव्हेंबर 2024 रोजी राष्ट्रीय दूध दिनानिमित्त राष्ट्रीय गोपाल रत्न पुरस्कार 2024 (National Gopal Ratna Award 2024) ने सन्मानित करण्यात आले आहे. साहिवाल, गिर, राठी, थारपारकर आणि हरियाणा जातीच्या गायी पालानातून (Desi Cow Farming) त्यांची वार्षिक उलाढाल 3 कोटींहून अधिक आहे. जाणून घेऊ या त्यांची यशोगाथा (Success Story).
हरियाणातील (Haryana Dairy Farmer) झज्जर जिल्ह्यातील खरमान गावातील रहिवासी असलेल्या प्रगतीशील दुग्ध उत्पादक रेणू संगवान यांनी आपल्या कठोर परिश्रम, समर्पण आणि समर्पणाने केवळ स्वत:लाच स्वावलंबी बनवले नाही तर हजारो शेतकरी आणि महिलांसाठी ते प्रेरणास्थान बनले आहे. दुग्धव्यवसायात त्यांनी अवलंबलेले नाविन्य आणि कठोर परिश्रम यामुळे त्यांना देशभरात ओळख मिळाली आहे. आज त्यांचे नाव शेतकरी आणि कृषी क्षेत्रासाठी उदाहरण बनले आहे (Success Story).
गोकुळ फार्म श्री कृष्ण गोधम – स्वावलंबनाची कथा (Success Story)
2017 मध्ये रेणू सांगवान यांनी त्यांचा डेअरी फार्मिंगचा प्रवास सुरू केला. सुरुवातीच्या काळात त्यांच्याकडे फक्त 9 देशी गायी होत्या, पण आज त्यांच्या शेतात 280 हून अधिक गायी आहेत. त्यांच्या फार्मचे नाव गोकुळ फार्म श्री कृष्ण गोधाम (Gokul Farm Shri Krishna Godham) आहे, ज्याकडे संपूर्ण देशात एक आदर्श डेअरी फार्म म्हणून पाहिले जाते.
साहिवाल, गिर, राठी, थारपारकर आणि हरियाणा या देशी गायींवर ते अवलंबून होते. या गायींचे दूध आरोग्यदायी तर असतेच, पण संकरित जातींच्या तुलनेत त्यांची काळजी घेण्याचा खर्चही कमी असतो. त्यांनी गायींसाठी मुक्त गोठा पद्धतीने नैसर्गिक वातावरण तयार केले, ज्यामध्ये गाई मोकळ्या कुरणात फिरतात आणि हिरवा चारा खातात.
देशी गायींचे महत्त्व (Desi Cow Importance) आणि फायदे सांगतांना रेणू सांगवान यांचा मुलगा विनय सांगवान हे सुद्धा त्यांना व्यवसायात मदत करतात. देशी गायींचे महत्त्व आणि फायदे सांगतांना ते म्हणतात की “देशी गायी केवळ दुधासाठीच उत्तम नसून त्या पर्यावरणासाठीही फायदेशीर आहेत. त्यांची काळजी घेण्यासाठी कमी खर्च येतो आणि या गायी कठीण परिस्थितीतही चांगली कामगिरी करतात. देशी गायींच्या दुधात औषधी गुणधर्म आढळतात, ज्यामुळे ते संकरित जातींपेक्षा वेगळे बनतात. शेतकऱ्यांनी देशी जातींना प्रोत्साहन दिल्यास ते आर्थिकदृष्ट्या स्वावलंबी होऊ शकतात”;
दुग्धजन्य पदार्थांची जागतिक बाजारपेठ
रेणू सांगवान यांनी त्यांच्या दुग्धव्यवसाय केवळ दूध उत्पादनापुरता मर्यादित ठेवला नाही तर तूप, पनीर, बर्फी आणि च्यवनप्राश यांसारखे दुग्धजन्य पदार्थ बाजारात आणले. सध्या त्यांच्या डेयरीत निर्मित तुपाला भारतातच नाही तर 24 हून अधिक देशांमध्ये मागणी आहे. त्यांचे तूप आणि इतर उत्पादने त्यांच्या उच्च गुणवत्तेसाठी प्रसिद्ध आहेत. 2023-24 मध्ये त्यांच्या शेतीची उलाढाल 3 कोटी रुपयांवर पोहोचली. हे रेणू सांगवान यांच्या दूरदृष्टीचे आणि मेहनतीचे फळ आहे (Success Story).
डेअरी फार्मिंगसाठी तांत्रिक नवकल्पना
रेणू सांगवान आणि त्यांचा मुलगा डॉ. विनय सांगवान यांनी त्यांच्या डेयरीत आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर केला आहे. डॉ.विनय सांगवान यांनी सांगितले की, त्यांनी गायींसाठी स्वयंचलित दूध काढण्याचे यंत्र आणि स्वच्छतेसाठी आधुनिक उपकरणे वापरली आहेत. देसी बैलाचे वीर्यही त्यांच्या शेतात तयार करून विकले जाते. जाती सुधारणा कार्यक्रमांसाठी हे खूप महत्वाचे आहे (Success Story).
दुग्धव्यवसाय करणाऱ्या शेतकऱ्यांना सूचना
दुग्ध व्यवसाय करणाऱ्या शेतकऱ्यांसाठी काही महत्वाच्या सूचना रेणू सांगवान देतात त्या म्हणजे. संकरित जातींऐवजी देशी गायींना प्राधान्य द्या, गायींचे नियमित लसीकरण करा आणि त्यांच्या खाण्यापिण्याच्या स्वच्छतेची काळजी घ्या, गाईंना संतुलित आणि हिरवा चारा असलेला आहार द्या. व्यवसाय कमी गायींपासून सुरुवात करा आणि जसजसे तुम्हाला अनुभव मिळेल तसतसे ते वाढवा. गायींची काळजी घेण्यासाठी नैसर्गिक पद्धतींचा अवलंब करा, ज्या आरोग्यासाठी फायदेशीर (Success Story) आहेत.
आव्हाने आणि त्यावर मात
प्रगतीशील शेतकरी रेणू सांगवान आणि डॉ. विनय सांगवान यांना त्यांच्या प्रवासात अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागला. सुरुवातीच्या काळात त्याच्याकडे साधनांची कमतरता होती, पण त्याने हार मानली नाही. त्यांनी गायींच्या संगोपन आणि व्यवस्थापनाच्या नवीन पद्धती अवलंबल्या.
दुग्धव्यवसायातील सर्वात मोठे आव्हान म्हणजे गायींचे रोगांपासून संरक्षण करणे. डॉ.विनय सांगवान यांनी ही बाब समजून घेत गायींचे लसीकरण व स्वच्छतेकडे विशेष लक्ष दिले. शिवाय, त्यांनी उच्च दर्जाचा चारा वापरला, ज्यामुळे गायींचे आरोग्य चांगले राहते.
भविष्यातील योजना
रेणू सांगवान आणि डॉ. विनय सांगवान यांचे स्वप्न आहे की देशातील प्रत्येक शेतकऱ्याने देशी गायी पाळल्या पाहिजेत आणि त्यांच्या संगोपनात आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करावा. शेतकऱ्यांनी दुधाचे उत्पादन तसेच इतर संबंधित उत्पादने बाजारात आणावीत, जेणेकरून त्यांचे उत्पन्न वाढू शकेल.
