हॅलो कृषी ऑनलाईन : देशातील शेतकऱ्यांसाठी शेतीनंतर पशुपालन हा सर्वात मोठा उत्पन्नाचा स्रोत आहे. यापैकी मोठी लोकसंख्या म्हैस आणि गाई पालनाशी संबंधित आहे. भारत हा जगातील सर्वात जास्त म्हशींची संख्या असलेला देश आहे. म्हशींच्या 26 जाती आहेत. यापैकी मुर्रा, जाफ्राबादी, नागपुरी, पंढरपुरी, बन्नी, भदावरी, चिल्का, कालाखंडी, मेहसाणा, सुरती, तोडा, इत्यादी…
१) मुर्रा म्हैस : जास्तीत जास्त दूध देणाऱ्या म्हशींमध्ये मुर्राह जात सर्वोत्तम मानली जाते. ही जात उत्तर भारतातील प्रदेशात मोठ्या प्रमाणावर पाळली जाते. असे म्हणतात की ही म्हैस एका महिन्यात 1000 लिटरहून अधिक दूध देते.
२)जाफराबादी म्हैस : जाफ्राबादी जातीच्या म्हशींची दूध देण्याची क्षमताही खूप जास्त आहे.ही म्हैस एवढी ताकदवान असल्याचा दावा केला जातो की ती सिंहाशीही लढू शकते. या म्हशीची एका महिन्यात 1000 लिटरहून अधिक दूध देण्याची क्षमताही आहे.
३)सुरती म्हैस : पशुपालकांच्या सर्वात आवडत्या म्हशींमध्ये सुर्ती जातीचाही समावेश होतो. दुग्ध व्यवसायातून चांगला नफा मिळवायचा असेल तर या जातीच्या म्हशींचे पालनपोषण करता येते. या म्हशीची एका महिन्यात 600 ते 1000 लिटर दूध देण्याची क्षमता आहे.
४)मेहसाणा म्हैस: या जातीच्या म्हशी मुख्यतः गुजरात आणि महाराष्ट्रात आढळतात. या म्हशीची सरासरी दूध उत्पादन क्षमता 1200 ते 1500 लिटर प्रति वर्ष आहे, ही जात जास्त दूध देण्यासाठी देखील प्रसिद्ध आहे. ही म्हैस तिच्या शांत स्वभावासाठीही ओळखली जाते.
५)पंढरपुरी म्हैस : या जातीच्या म्हशीही बहुतांश महाराष्ट्रात आढळतात. त्याच्या दुधात ८ टक्के फॅट आढळते. यामध्ये दूध काढण्याची क्षमता 1700 ते 1800 प्रति वॅट इतकी आहे.
६)चिल्का म्हैस : ओरिसातील कटक, गंजम, पुरी आणि खुर्दा जिल्ह्यात आढळणारी चिल्का म्हैसही पशुपालकांची पसंती आहे. ही म्हैसही एका महिन्यात ४०० ते ५०० लिटर दूध देते.
७) तोडा म्हैस : ही जात तामिळनाडूच्या निलगिरी टेकड्यांमध्ये आढळते. ही म्हैस एका महिन्यात 300 ते 400 लिटर दूध देऊ शकते, असा दावा केला जात आहे.
८)भदावरी म्हैस : ही जात उत्तर प्रदेशातील आग्रा, इटावा आणि मध्य प्रदेशातील ग्वाल्हेर भागात आढळते. त्याची मासिक दूध उत्पादन क्षमता सुमारे 500-600 लिटर आहे.
९)कालाखंडी म्हैस : कालाखंडी म्हशीचा रंग काळा-तपकिरी असतो. हे ओडिशा आणि आंध्र प्रदेशात आढळते. ही म्हैस एका महिन्यात 400 लिटरपर्यंत दूध देऊ शकते, असा विश्वास आहे.
१०)निली रावी म्हैस : या जातीच्या म्हशी मूळच्या रावी नदीकाठच्या आहेत. सध्या भारतभर ही जात मोठ्या प्रमाणावर पाळली जात आहे. या म्हशीची दूध उत्पादन क्षमताही 500 ते 700 लिटर प्रति महिना आहे.
११) बन्नी म्हैस : गुजरातमधील कच्छ भागात आढळणाऱ्या बन्नी म्हशीला कुंडी असेही म्हणतात. ही म्हैस एका महिन्यात सुमारे 500 लिटर दूध देऊ शकते.
१२)नागपुरी म्हैस : म्हशींची ही जात महाराष्ट्रातील नागपूर, अकोला आणि अमरावती जिल्ह्यात आढळते. त्यांची शिंगे तलवारीसारखी लांब असतात. ही म्हैस एका महिन्यात ५०० लिटर दूधही देऊ शकते
