हॅलो कृषी ऑनलाईन : सोयाबीन हे खरीप हंगामातील अत्यंत उपयुक्त असे पीक आहे. सोयाबीनमध्ये 40 टक्के उच्च ऊर्जाची प्रथिने आणि 20 टक्के तेल असणारे पीक असून सोयाबीन उत्पादनापैकी 75 टक्के सोयाबीन हे खाद्य तेलासाठी वापरले जाते. सोयाबीनपासून 18 टक्के तेल व 82 टक्के तेलविरहित पेंड मिळते. उत्पादन पेंडीपैकी अंदाजे 80 टक्के पेंडी ही निर्यात होते
सोयाबीनपासून निरनिराळे मूल्‍य‍वर्धित पदार्थ
1) सोयादूध : सोयाबीनपासून तयार केलेले दूध आरोग्यदायी आहे, तसेच या दुधापासून पनीर, लस्सी, तयार करता येते. दूध काढून झाल्यानंतर राहिलेल्या लगद्यापासून शेव, चकली, शंकरपाळीही तयार करता येते. बाजारपेठेत या पदार्थांना मागणी वाढते आहे.
2) सोया पनीर : सोया दुधाप्रमाणेच सोया पनीर (टोफू) लाही मोठी मागणी आहे. सोया पनीरची किंमत ही 150 ते 200 रुपये प्रति किलो आहे. सोया पनीरमध्ये प्रथिने मोठ्या प्रमाणात असतात. परदेशामध्ये विविध पदार्थामध्ये टोफूचा वापर लोकप्रिय आहे. एक किलो सोयाबीनपासून 1 ते 1.5 किलो सोया पनीर तयार होते. त्याला बाजारामध्ये अंदाजे 150 ते 200 रुपये किंमतीला विकले जाते.
3) सोया खारमुरे : सोयाबीन 10 ते 15 मिनिटे पाण्यात भिजविले जाते. त्यानंतर त्याला पाच ते सहा तास उन्हात सुकवून नंतर वाळूत भाजले जाते. वाळूत भाजताना चवीपुरते व मीठ टाकले की सोयाबीन खारमुरे तयार होतात.
4) सोया बिस्कीट : बहुतेक बिस्किटे मैद्यापासून तयार करतात; परंतु मैद्यामध्ये ऊर्जेचे प्रमाण अधिक आहे. त्याचबरोबर प्रथिनांचे अत्यल्प प्रमाण आहे. म्हणून प्रथिनांचे प्रमाण वाढविण्यासाठी सोयाबीन हा फार मोठा पर्याय आहे. सोयाबीनपासून उत्तम प्रकारचे बिस्किटे तयार करता येतात.
सोया मिल्क प्लांट
भोपाळ आणि मेसर्स रॉयल प्लांट सर्व्हिसेस, दिल्ली येथील आयसीएआर-केंद्रीय कृषी अभियांत्रिकी संस्था, 100 लिटर / तासाच्या क्षमतेची एक स्वयंचलित सोयमिलक प्लांट विकसित केली आहे. या प्लांटच्या वैशिष्ट्यांमध्ये फिलिंग आणि ग्राइंडिंग युनिट, स्टोरेज स्टोरेज टँक, बॉयलर युनिट, कुकर, सेपरेटर, न्यूमेटिक टोफू प्रेस आणि कंट्रोल पॅनेल इत्यादींचा समावेश आहे.स्वयंचलित सोया मिल्क प्लांटमुळे चांगल्या प्रतीचे दूध तयार होते.
टोफू उत्पादनातून वार्षिक2,73,000 नफा
मेसर्स श्री श्यामा काली एंटरप्रायजेस, कामरे, रांची यांनी दूध आणि टोफूसाठी सोयाबीन प्रोसेसिंग ऑटोमॅटिक सोया मिल्क प्लांट स्थापित केला आहे. त्यांनी दिलेल्या माहितीनुसार ऍटोमॅटिक मशीन द्वारे सुमारे 70 लिटर सोया दूध आणि 10 किलो टोफू तयार केला जातो . सोया दूध आणि टोफूची विक्री किंमत अनुक्रमे 40 रुपये आणि प्रति किलो 150-200 रुपये आहे. सोया दूध आणि टोफूची उत्पादन किंमत अनुक्रमे 15 रुपये आणि 50 रुपये प्रतिकिलो असा गृहीत धरून सोया दूध आणि टोफूचा निव्वळ नफा 3,18,500 रुपये आणि वार्षिक2,73,000 रुपये आहे.
संदर्भ -भारतीय कृषी अनुसंधान परिषद
