हॅलो कृषी ऑनलाईन: महाराष्ट्रातील धुळे जिल्ह्यातील 59 वर्षीय प्रगतीशील शेतकरी (Farmers Success Story) शिवाजी राजपूत (Shivaji Rajput) यांनी बांबू शेती (Bamboo Farming) आणि पर्यावरण संवर्धनाच्या नाविन्यपूर्ण दृष्टिकोनातून स्वतःचे आणि इतर अनेकांचे जीवन बदलले आहे. 25 वर्षांहून अधिक काळ पर्यावरण संवर्धन (Environmental Conservation) आणि पाच वर्ष सक्रिय बांबू शेतीसह, राजपूत हे शाश्वत शेती, पर्यावरण संरक्षण आणि ग्रामीण विकासासाठी आशेचा किरण बनले आहेत. शिवाजी राजपूत यांनी 700,000 हून अधिक झाडे लावून इंदिरा प्रियदर्शिनी वृक्षमित्र आणि यूएसए बुक ऑफ वर्ल्ड रेकॉर्ड सारखे प्रतिष्ठित पुरस्कार प्राप्त केले आहेत (Farmers Success Story). जाणून घेऊ या त्यांचा प्रवास.
बांबू शेतीची सुरुवात
राजपूतही सुरुवातीला पारंपरिक पीक शेतीवर अवलंबून होते. परंतु हवामानातील बदल, यामुळे पीक शेती अधिक अनिश्चित बनली. या अनिश्चितते मधूनच त्यांनी बांबू शेती करण्याचा निर्णय घेतला. त्यांच्याकडे असलेल्या 50 एकर शेतीपैकी 25 एकरांवर बांबूची लागवड करण्यास सुरुवात केली, उर्वरित जमीन इतर शेतकऱ्यांना भाड्याने दिली. त्यांचा हा निर्णय गेम चेंजर ठरला. बांबूला कमीतकमी काळजी आणि गुंतवणुकीची आवश्यकता असते. पहिल्या वर्षानंतर, त्यांना जास्त गुंतवणूक करावी लागली नाही, तरीही ते दरवर्षी सुमारे 1 लाख रुपये कमावतात (Farmers Success Story).
बांबू – हिरवे सोने (Bamboo Green Gold)
“हिरवे सोने” म्हणून ओळखले जाणारे बांबू हे राजपूतांसाठी उत्पन्नाच्या साधनापेक्षाही पर्यावरण संवर्धनाच्या दृष्टीने अधिक महत्वाचे सिद्ध झाले आहे. राजपूत यांच्या शेतात बांबूच्या 19 वेगवेगळ्या जाती उगवतात, ज्यामध्ये अगरबत्ती, कोळसा आणि बायोमास ऊर्जा उत्पादनासाठी वापरल्या जाणाऱ्या प्रजातींचा समावेश आहे. भविष्यात फर्निचर आणि अगरबत्ती यांसारखी बांबूवर आधारित उत्पादने तयार करण्याची त्यांची योजना आहे (Farmers Success Story).
शाश्वत उपजीविका म्हणून बांबूची क्षमता ओळखून, राजपूत यांनी इतर शेतकरी आणि समाजालाही या मौल्यवान पिकाची लागवड करण्याबद्दल शिक्षित केले आहे. राजपूत यांचे अनुभव आणि दृष्टीकोन यामुळे समाजात आदर मिळालेला आहे.
शेतीत ठिबक सिंचनाचा वापर
आधुनिक शेती तंत्र हे शिवाजीच्या यशाचे केंद्रस्थान आहे. असाच एक नवोपक्रम म्हणजे त्यांच्या शेतात ठिबक सिंचनाचा वापर. यामुळे त्यांना पाण्याचा अधिक कार्यक्षमतेने वापर करता येतो.
बांबूला आर्थिक जीवनरेखा म्हणून प्रोत्साहन दिले
राजपूत त्यांच्या 50 एकर क्षेत्रामध्ये आता बांबूची शेती करत आहेत. त्यांच्या मार्गदर्शनाखाली शिरपूर तालुक्यात दीडशे एकरांवर बांबूची लागवड करण्यात आली आहे.
बांबू शेतीची त्यांची दृष्टी हवामान बदलाशी लढण्यासाठी राष्ट्रीय आणि जागतिक प्रयत्नांशी जुळते. गेल्या तीन दशकांमध्ये त्यांनी जवळपास 700,000 झाडे लावली आहेत आणि 250 एकरमध्ये मानवनिर्मित बांबूचे जंगल तयार केले आहे. त्यांच्या प्रयत्नांनी या प्रदेशातील जैवविविधता तर सुधारली आहेच पण पाण्याची पातळीही पुनर्संचयित केली आहे, मातीची धूप रोखली आहे आणि स्थानिक वन्यजीवांसाठी नैसर्गिक अधिवास वाढवला आहे (Farmers Success Story).
वनश्री ऑक्सिजन पार्क उपक्रम (Vanashree Oxygen Park)
2022 मध्ये राजपूत यांनी त्यांच्या वनश्री ऑक्सिजन पार्कमध्ये एक उपक्रम सुरू केला, ज्याने लोकांना त्यांच्या प्रियजनांच्या सन्मानार्थ झाडे लावण्यास प्रोत्साहित केले. या उपक्रमाला आता मोठ्या चळवळीचे स्वरूप प्राप्त झाले आहे. आजूबाजूच्या भागातील लोक त्यांच्या नावाने किंवा प्रियजनांच्या स्मरणार्थ झाडे लावण्यासाठी येतात (Farmers Success Story).
राजपूत अभिमानाने सांगतात, “परिणाम खूप मोठा आहे. “लोकांनी वृक्षारोपण हे केवळ पर्यावरणीय कर्तव्य म्हणून न पाहता वैयक्तिक जबाबदारी म्हणून पाहिले आहे. आता ते वाढदिवस, वर्धापन दिन आणि कुटुंबातील सदस्यांच्या स्मरणार्थही झाडे लावतात.
पुरस्कार आणि यश (Farmers Success Story)
राजपूत यांच्या कार्याची राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर घेतली गेली आहे. त्यांना शिवछत्रपती महाराष्ट्र गौरव पुरस्कार, इंदिरा प्रियदर्शनी वृक्षमित्र पुरस्कार आणि महाराष्ट्र शासनाचा वनश्री पुरस्कार यांसारख्या प्रतिष्ठित पुरस्कारांसह, मदर तेरेसा शांतता पुरस्कार आणि इंडो-स्पॅनिश आंतरराष्ट्रीय पुरस्कारासह 30 हून अधिक पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले. त्याच्या प्रयत्नांमुळे त्यांना एशिया बुक ऑफ रेकॉर्ड, इंडिया बुक ऑफ रेकॉर्ड आणि यूएसए बुक ऑफ वर्ल्ड रेकॉर्डमध्ये स्थान मिळाले आहे.
त्याचे असंख्य पुरस्कार असूनही, राजपूत नम्र राहतात आणि त्याच्या ध्येयावर लक्ष केंद्रित करतात. तरुण शेतकऱ्यांना त्यांच्या सल्ल्याबद्दल विचारले असता ते म्हणतात, “आजकाल सर्वजण व्यावसायिक पिकांच्या मागे धावत आहेत. पण बांबूच्या शेतीत शोधण्यासारखे बरेच काही आहे. हा उत्पन्नाचा शाश्वत स्रोत आहे आणि हवामान बदलाचा सामना करण्यास मदत करतो”.
शिवाजी राजपूत यांना भविष्यात बांबू शेतीचा विस्तार करायचा आहे. फर्निचर आणि अगरबत्ती यांसारख्या बांबू-आधारित उत्पादनांचे उत्पादन सुरू करण्याचा त्यांचा मानस आहे. ते त्यांच्या बांबूच्या उप-उत्पादनांमध्ये कृषी कचरा वापरण्याचे मार्ग शोधत आहे, पुढे शाश्वत पद्धतींमध्ये योगदान देत आहे.
शिवाजी राजपूत यांचा पारंपारिक शेतकरी ते पर्यावरण नेता असा प्रवास केवळ त्यांच्या समाजासाठीच नाही तर देशभरातील शेतकऱ्यांसाठी प्रेरणादायी आहे. बांबू लागवड आणि वनीकरणाच्या समर्पणाद्वारे, राजपूत यांनी एक टिकाऊ व्यवसाय मॉडेल तयार केले आहे जे पर्यावरण आणि ग्रामीण अर्थव्यवस्थेला लाभदायक आहे (Farmers Success Story).
