Most Fertile Soil : भारत हा विविधतेने नटलेला देश आहे. आपल्या देशात अनेक प्रकारची माती आढळते. मातीमुळे येथील पिकांमध्येही विविधता आढळते.
माती ही पिकांना योग्य पोषण देऊन वाढण्यास मदत करतात. भारतात आढळणाऱ्या मातीबद्दल तुम्ही तुमच्या लहानपणी पुस्तकांमध्ये वाचलेच असेल. भारतात किती प्रकारची माती आढळते हे तुम्हाला माहिती आहे का? नसल्यास, आम्ही तुम्हाला या लेखाद्वारे सांगू…
भारतात आढळणाऱ्या मातीचे प्रकार :
भारतात आढळणाऱ्या मातीचे प्रमुख प्रकार – गाळाची माती , लाल आणि पिवळी माती , काळी किंवा रेगुर माती , डोंगराची माती , वाळवंटातील वाळवंटातील माती लॅटराइट माती .
1. गाळाची माती:
ही माती नदीद्वारे वाहून नेणाऱ्या गाळाच्या पदार्थांपासून तयार होते. ही माती भारतातील सर्वात महत्त्वाची माती आहे. त्याचा विस्तार प्रामुख्याने हिमालयातील तीन प्रमुख नदी प्रणाली, गंगा, ब्रह्मपुत्रा आणि सिंधू नदीच्या खोऱ्यांमध्ये आढळतो. यामध्ये उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाल, पंजाब, हरियाणा, आसाम आणि पूर्व किनारपट्टीच्या मैदानांचा समावेश आहे.
2. लाल आणि पिवळी माती:
ही माती ग्रॅनाइटपासून बनलेली असते. या मातीतील लाल रंग हा आग्नेय आणि रूपांतरित खडकांमधील लोह धातूमुळे असतो. त्यातील हायड्रेशनमुळे त्याचा पिवळा रंग येतो. द्वीपकल्पीय पठाराच्या पूर्वेकडील आणि दक्षिणेकडील भागात लाल माती मोठ्या प्रमाणावर आढळते. ज्यामध्ये तामिळनाडू, कर्नाटक, गोवा, दक्षिण पूर्व महाराष्ट्र, आंध्र प्रदेश, ओरिसा, छोटा नागपूर पठार, उत्तर-पूर्व राज्यांचे पठार समाविष्ट आहे.
3. काळी किंवा रेगुर माती:
ही माती ज्वालामुखीच्या लाव्हापासून तयार होते. या कारणास्तव या मातीचा रंग काळा आहे. याला स्थानिक भाषेत रेगार किंवा रेगूर माती असेही म्हणतात. या मातीच्या निर्मितीमध्ये मूळ खडक आणि हवामान यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे.
4. पर्वतीय माती:
पर्वतीय माती हिमालयाच्या खोऱ्यांच्या उतारावर 2700 m• ते 3000 m• या उंचीवर आढळते. पर्वतीय वातावरणानुसार या मातीची निर्मिती बदलते. नदी खोऱ्यात ही माती चिकणमाती व गाळयुक्त असते. पण वरच्या उतारावर ते खडबडीत कणांमध्ये तयार होते. नदी खोऱ्याच्या खालच्या भागात, विशेषत: नदीच्या पायऱ्या आणि गाळाच्या पंख इत्यादींमध्ये ही माती सुपीक आहे. डोंगराच्या जमिनीत वेगवेगळ्या भागात वेगवेगळ्या प्रकारची पिके घेतली जातात. या जमिनीत मका, भात, फळे व चारा पिके प्रामुख्याने घेतली जातात.
5. वाळवंटातील माती:
वाळवंटात, खडक दिवसा उच्च तापमानामुळे विस्तारतात आणि रात्रीच्या अति थंडीमुळे आकुंचन पावतात. या विस्तारामुळे आणि खडकांच्या आकुंचनामुळे राजस्थानमध्ये वाळवंटी माती तयार झाली आहे. ही माती राजस्थान आणि पंजाब आणि हरियाणाच्या दक्षिण-पश्चिम भागात पसरलेली आहे.
6. लॅटराइट माती:
लॅटराइट माती जास्त तापमान आणि जास्त पाऊस असलेल्या भागात विकसित होते. मुसळधार पावसामुळे होणार्‍या गळतीचा हा परिणाम आहे. ही माती प्रामुख्याने कर्नाटक, केरळ, तामिळनाडू, महाराष्ट्र, आसाम आणि मेघालय या उच्च पावसाच्या राज्यांतील डोंगराळ भागात आणि मध्य प्रदेश आणि ओरिसाच्या कोरड्या भागात आढळते.
