हॅलो कृषी ऑनलाईन: भाजीपाला लागवडीच्या वेगवेगळ्या पद्धतीद्वारे (Relay Cropping) शेतकरी आपले उत्पन्न वाढवू शकतात. यातीलच एक पद्धती (Cropping Pattern) आहे रिले क्रॉपिंग. शेतकरी भाजीपाला पिकांचे (Vegetable Crops) चांगले उत्पादन मिळविण्यासाठी रिले क्रॉपिंग (Relay Cropping) पद्धतीचा अवलंब करू शकतात.
रिले क्रॉपिंग (Relay Cropping) सिस्टीम हे एक तंत्र आहे ज्याद्वारे एकाच जमिनीवर वेगवेगळ्या भाज्यांची लागवड करता येते. हे एक खास शेती तंत्र आहे ज्याचा अवलंब करून शेतकरी अधिक उत्पादनासोबतच उत्पन्न वाढवू शकतात. विशेष म्हणजे यामध्ये मागील पीक काढण्यापूर्वी पुढील पीक पेरले जाते.
रिले क्रॉपिंग सिस्टम तंत्रज्ञान काय आहे? (What Is Relay Cropping)
रिले क्रॉपिंग (Relay Cropping) सिस्टीम ही एक प्रणाली किंवा तंत्र आहे ज्यामध्ये एका शेतात एक पीक लावले जाते, तर मागील पिकातील उर्वरित ओलावा आणि पोषक तत्वांचा फायदा घेण्यासाठी त्याच शेतात दुसरे पीक नंतर लावले जाते. यामध्ये पहिले पीक काढण्यापूर्वी दुसरे पीक पेरले जाते. त्यामुळे पहिल्या पिकातील ओलावा दुसऱ्या पिकात जातो त्यामुळे सिंचनाची कमी गरज भासते, म्हणजेच कमी सिंचनात जास्त पिकांना या पद्धतीचा फायदा होऊ शकतो. जमीन आणि संसाधनांचा जास्तीत जास्त वापर करण्यासाठी आणि उत्पादन वाढवण्यासाठी ही प्रणाली उपयुक्त ठरू शकते.
रिले क्रॉपिंग सिस्टम तंत्रज्ञानाचे फायदे (Relay Cropping Benefits)
रिले क्रॉपिंग (Relay Cropping) पद्धतीचा अवलंब केल्याने अनेक फायदे मिळतात, यापैकी काही फायदे खालीलप्रमाणे आहेत
- भाजीपाल्याचे बहुपिक घेतल्याने जास्त उत्पादन मिळते.
- बहुपीक शेतीमुळे शेतकऱ्याचे उत्पन्न वाढू शकते.
- या तंत्रज्ञानाचा अवलंब करून वर्षभर रोजगार मिळू शकतो म्हणजेच वर्षभर पैसा मिळवता येतो.
- मोठ्या प्रमाणात खताची आवश्यकता नसते. खताचा वापर संतुलित प्रमाणात केला जातो.
- पीक फेरपालटद्वारे जमिनीचे आरोग्य राखता येते.
- पाण्याच्या बचतीबरोबरच जमिनीची सुपीकताही राखता येते.
- या तंत्राने चांगले उत्पादन मिळू शकते, तथापि, पिकाचे चांगले उत्पादन हे जातीची निवड, योग्य पेरणीची पद्धत, संसाधनांचा योग्य वापर, कीड व्यवस्थापन, वेळेवर काढणी या गोष्टींवर अवलंबून असते.
या तंत्राने कोणत्या भाज्यांची लागवड करता येईल?
बहुपीक शेती अंतर्गत, रिले क्रॉपिंग (Relay Cropping) तंत्राचा वापर करून अनेक प्रकारच्या भाज्या पेरल्या जाऊ शकतात. यामध्ये कोणते पीक कोणासोबत पेरणे चांगले आहे हे जाणून घेणे आवश्यक आहे जेणेकरून या तंत्राचा जास्तीत जास्त फायदा मिळू शकेल. या तंत्रात कोणते पीक घेऊन कोणते पीक घ्यायचे याची माहिती पुढीलप्रमाणे आहे.
काकडीसह मिरचीची लागवड
बहुपिक शेतीत काकडींसोबत मिरचीची लागवड करता येते. यामध्ये रिले क्रॉपिंग तंत्राचा वापर करून नोव्हेंबर ते मार्च आणि फेब्रुवारी ते ऑक्टोबर अशी दोनदा पेरणी केली जाते. मिरचीची पेरणी फेब्रुवारीमध्ये शेताच्या बांधावर केली जाते.
मटारसह दुधीभोपळा लागवड
या तंत्रात नोव्हेंबर ते एप्रिल आणि फेब्रुवारी ते ऑक्टोबर या कालावधीत शेती केली जाते. लक्षात ठेवण्यासारखी गोष्ट म्हणजे हिवाळ्यात दुधीभोपळ्याची रोपवाटिका प्लॅस्टिकच्या पिशव्यांमध्ये तयार करावी आणि ती फेब्रुवारीमध्ये तयार केलेल्या बेडमध्ये 2.5 मीटर × 45 सें.मी.
अंतरावर दोन्ही बाजूला लागवड करावी.
काकडी आणि घोसाळे लागवड
या तंत्राने नोव्हेंबर ते एप्रिल या कालावधीत काकडी आणि घोसाळ्याची लागवड केली जाते. याशिवाय मार्च ते ऑक्टोबर दरम्यानही लागवड करता येते. येथे हे लक्षात ठेवले पाहिजे की घोसाळ्याची पेरणी किंवा रोपण मार्चमध्ये 3 मीटर अंतरावर करावे.
बटाटा-कांदा-हिरवळीचे खत लागवड
यांची लागवड सप्टेंबर ते डिसेंबर, डिसेंबर आणि जून-जुलैमध्ये करता येते.
बटाटा-उशिरा लागवड फुलकोबी-मिरचीची लागवड
यांची लागवड ऑक्टोबर ते डिसेंबर, डिसेंबर ते मार्च आणि मार्च ते ऑक्टोबर या कालावधीत करता येते.
कोणत्या पिकांची रिले क्रॉपिंग करू नये?
अशी अनेक पिके आहेत ज्यांची एकत्र पेरणी करू नये कारण अशाच प्रकारच्या भाज्या कीटक किंवा रोगांना संवेदनशील असतात. ते एकत्र घेतल्याने पिकाचे कीड व रोगांमुळे नुकसान होण्याची शक्यता जास्त असते. उदाहरणार्थ, पीक पद्धतीमध्ये टोमॅटो आणि मिरची एकत्र पेरता (Relay Cropping) कामा नये.
या पिकांची एकत्रित लागवड केल्यास फायदा होतो
उथळ मुळे असलेल्या भाज्या नेहमी खोलवर रुजलेल्या भाज्यांनंतर लावल्या पाहिजेत जेणेकरुन ते मातीच्या सर्व थरांमधील पोषक द्रव्ये शोषून घेतील. उदाहरणार्थ, मटार आणि सोयाबीन यांसारख्या शेंगांची लागवड करणे खूप फायदेशीर ठरू शकते कारण ही पिके वातावरणातील नायट्रोजन शोषून घेतात आणि ते जमिनीत साठवून ठेवतात ज्यामुळे इतर वर्गातील पिकांना फायदा होतो.
