हॅलो कृषी ऑनलाईन: मध्य प्रदेशातील सागर जिल्ह्यातील प्रगतीशील शेतकरी (Farmer Success Story) आकाश चौरसिया यांनी ‘मल्टीलेअर फार्मिंग टेक्नॉलॉजी’चा (Multi-Layer Farming Technology) शोध लावला आहे. या बहुस्तरीय शेती तंत्रज्ञानामुळे (Modern Farming Technology) शेतकरी एकाच शेतात अनेक पिके घेऊन लाखो कमवू शकतात. सध्या आकाश चौरसिया (Akash Chaurasia) बहुस्तरीय शेती तंत्रज्ञानाद्वारे वार्षिक 50 लाख रूपयांपर्यंत (Farmer Success Story) उलाढाल करत आहेत.
वाढत्या लोकसंख्येबरोबर जमीन मर्यादित होत आहे. तसेच जमिनीची सुपीकता कमी होत आहे. पर्यावरणात होत असलेल्या बदलामुळे शेतीचेही नुकसान होत आहे. लहान शेतकरी शेती सोडून जात आहेत किंवा शेती करण्यात रस दाखवत नाहीत, अशी परिस्थिती आहे.
या गोष्टी लक्षात घेऊन शेतीच्या विकासासाठी प्रगतीशील शेतकरी (Progressive Farmer) आकाश चौरसिया यांनी ‘मल्टीलेअर फार्मिंग टेक्नॉलॉजी’चा शोध लावला. हे शेती तंत्रज्ञान कृषी क्षेत्रात एक उदाहरण म्हणून उदयास येत आहे, ज्याने भारतीय शेती आणि शेतकर्‍यांना समृद्धी आणि स्वावलंबनाचा नवा मार्ग उपलब्ध करून दिला आहे (Farmer Success Story).
‘मल्टीलेअर फार्मिंग’ तंत्रज्ञानाचा शोध
आकाश चौरसिया हे सुपारी शेती करणाऱ्या कुटुंबातून आले आहेत. आकाशचे सुरुवातीपासूनच डॉक्टर होण्याचे स्वप्न होते, परंतु 21 शतकातील बिकट परिस्थिती बघून त्याने शेतकरी होण्याचे ठरविले. सन 2009 पासून त्यांनी शेतीच्या क्षेत्रात काम करण्यास सुरुवात केली आणि शेतीतून रसायनमुक्त अन्न देऊन समाजसेवेला प्राधान्य दिले.
2014 मध्ये आकाश चौरसियाने ‘मल्टीलेअर फार्मिंग टेक्नॉलॉजी’चा शोध लावला (Farmer Success Story). शेतकर्‍यांना स्वावलंबी बनवण्याचा हा एक मार्ग आहे. यासोबतच आकाशने कृषी क्षेत्रात 6 नवीन तंत्रज्ञान विकसित केले, यामध्ये बहुस्तरीय शेती, पाणी पुनर्भरण आणि मृदा संवर्धन पद्धती, नैसर्गिक खत पद्धती, निवड पद्धतीद्वारे देशी बियाण्यांचे संवर्धन यांचा समावेश होतो.
‘मल्टीलेअर फार्मिंग’ तंत्राची कल्पना कोठून मिळाली?
आकाश म्हणतात, “जेव्हा आम्ही शहरांमध्ये जाऊन बहुमजली इमारती पाहील्या, तेव्हा आम्हाला वाटले की, शहरांमध्ये जेव्हा लोक एकाच घराच्या वर अनेक घरे बांधत असतात, अशा परिस्थितीतही ते सहज राहतात. मग आपण सुद्धा अशा प्रकारे विविध पिके घेऊ शकतो. या कल्पनेने प्रेरित होऊन आकाशने अनेक पिके घेण्याचे प्रयोग केले आणि शेवटी 2014 मध्ये त्यांनी ‘मल्टीलेयर फार्मिंग टेक्नॉलॉजी’ नावाचे मॉडेल तयार केले (Farmer Success Story).
आज आकाश एकाच शेतात 40-45 प्रकारची पिके घेत आहोत. या पिकांमध्ये कोथिंबीर, पालक, मेथी, बीटरूट, कांदा, लसूण, पपई, गाजर, मुळा, ढोलकी अशी अनेक पिके आहेत. बहुस्तरीय शेतीमुळे पाणी आणि तणांसह इतर संसाधनांचीही बचत होत आहे. “बहुस्तरीय शेतीमुळे आपण सुमारे 70-80 टक्के पाण्याची बचत करू शकतो.” असे आकाश सांगतो.
बहुस्तरीय शेती तंत्राचे प्रशिक्षण (Farmer Success Story)
अधिकाधिक शेतकर्‍यांना बहुस्तरीय शेती तंत्रज्ञान उपलब्ध करून देण्यासाठी आकाश देशात आणि जगात मोफत कृषी प्रशिक्षण शिबिरे (Free Agricultural Training Camps) चालवत आहे. देश-विदेशातून अनेकजण आकाशकडे बहुस्तरीय शेतीचे तंत्र शिकण्यासाठी येत आहेत. अशा शेतकर्‍यांना ‘मल्टीलेअर फार्मिंगचे’ प्रशिक्षण येथे दिले जाते. शेतकरी अनेक समस्यांनी घेरलेले आहेत अशा शेतकर्‍यांना बहुस्तरीय शेती तंत्रज्ञानाचा फायदा होईल. आता सरकारही नैसर्गिक शेतीच्या मुद्द्यावर पुढाकार घेत आहे, जेणेकरून शेतीतून अधिक नफा (Farmer Success Story) कमावता येईल.
“आमची टीम बहुस्तरीय शेती तंत्रज्ञान विकसित करण्यासाठी एक संघ म्हणून काम करत आहे, ज्यामुळे बहुस्तरीय शेतीची परिणामकारकता देशभर आणि जगभर पसरत आहे. आम्हाला खात्री आहे की बहुस्तरीय शेती तंत्रज्ञानाद्वारे, देशभरातील आणि जगभरातील शेतकरी प्रगती करतील आणि लोकांसाठी शुद्ध अन्नधान्याची योग्य व्यवस्था करतील.” असे आकाश सांगतो.
शेणखताला प्रोत्साहन देणे (Farmer Success Story)
जमिनीची सुपीकता वाढवण्यासाठी आकाश हे शेणखताला (Manure) प्रोत्साहन देत आहे. त्यांच्या मते, शेतात एकरी 10 टन शेणखत मिसळल्याने जमिनीतील कार्बन वाढते, ज्यामुळे उत्पादनाची क्षमता वाढते. जिथे शेणखत नाही, तिथे उडीद आणि मूग यासारखी पिके लावा, ज्यांना जास्त खतांची गरज भासणार नाही.”
40 ते 50 लाख रूपयांची वार्षिक उलाढाल
आपली शेतजमीन आणि शेतीतून होणारा नफा याविषयी आकाश म्हणाला, “सध्या आमच्याकडे सागरमध्ये शेती करण्यासाठी तीन शेततळे आहेत. आम्ही सुमारे 25 एकर शेती करत आहोत. नैसर्गिक पद्धतीने शेती केल्यास वार्षिक 40 ते 50 लाखाची उलाढाल होते. कधीकधी ही उलाढाल 35 ते 40 लाखाची होते. आमच्याकडे 12 ते 15 लोकांची टीम आहे जे कृषी कार्यात मदत करतात”.
आकाश चौरसिया यांचे कृषी क्षेत्रातील योगदान आणि सन्मान (Farmer Success Story)
आकाश चौरसिया यांचे बहुस्तरीय शेती तंत्र 70-80 टक्के पाण्याची बचत करते. त्यांनी 105 प्रकारच्या देशी बियाण्यांचे संवर्धन केले आहे. देशी बियाण्यांची गुणवत्ता वाढवण्यासाठी, त्यांनी एक निवड पद्धत तयार करण्यात आली आणि 250,000 हून अधिक शेतकर्‍यांना स्वावलंबी बनवण्यासाठी स्थानिक बियाण्यांचे वाटप करण्यात आले. पिकांच्या उत्पादनात 15-20 टक्के वाढ झाली आहे. दुधाचे उत्पादन 15 टक्क्यांनी वाढले. गांडुळाची कार्यक्षमता 25 टक्क्यांनी सुधारली. त्यांनी भारतीय कृषी दर्शन किसान वाचनालयाचीही (Agriculture Library) स्थापना केली. या वाचनालयात 5 हजार पुस्तकांचा संग्रह आहे.
आकाशने आतापर्यंत 1,41,500 लाखापेक्षा अधिक लोकांना कृषी क्षेत्रात प्रशिक्षण दिले आहे. नैसर्गिक शेतीचे शिक्षण त्यांनी जगभरातील 14-15 लाख लोकांपर्यंत पोहोचवले. त्यांनी जागतिक स्तरावर 560 हून अधिक कृषी व्यावहारिक प्रशिक्षण सत्रे आयोजित केली आहेत. त्यांनी सुमारे 90000 हजार एकर जमीन नैसर्गिक शेतीत (Natural Farming) यशस्वीपणे रूपांतरित केली आहे.
गायींवर आधारित शेतीला प्रोत्साहन दिल्याने आज त्यांच्या मार्गदर्शनाखाली 10,500 लोक गायी पाळत आहेत. त्यांनी देशातील 25 विद्यापीठांमध्ये गाय आधारित शेतीवर व्याख्याने दिली आहेत. आकाशच्या यशोगाथा अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय वृत्त समूहांनी कव्हर केल्या आहेत.
कृषी क्षेत्रातील नाविन्यपूर्ण कार्याबद्दल पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी आकाशला ‘युवा ग्राम मित्र’ (Yuva Gram Mitra) ही पदवी दिली. त्याचवेळी माजी उपराष्ट्रपती एम व्यंकय्या नायडू यांनी त्यांना ‘कृषिरत्न’ (Krushi Ratna) ही पदवी दिलेली आहे (Farmer Success Story).
