हॅलो कृषी ऑनलाईन : सेंद्रिय शेतीची वाढती मागणी हे पारंपरिक शेतीचे दुष्परिणाम हे मुख्य कारण आहे. या गोष्टी लक्षात घेऊन भारत सरकार सेंद्रिय शेतीलाही प्रोत्साहन देत आहे.त्यामुळे भारतातील सेंद्रिय शेतीचे उत्पादन मागील वर्षांच्या तुलनेत 2019-20 मध्ये 2.75 दशलक्ष मेट्रिक टन झाले आहे.
परदेशात सेंद्रिय शेतीपासून उत्पादित अन्न उत्पादनांची वाढती मागणी देखील त्याचे महत्त्व दर्शवते. 2019-20 मध्ये, भारतातील सेंद्रिय अन्न उत्पादनांची एकूण निर्यात 6.39 लाख मेट्रिक टन होती, ज्याचे मूल्य सुमारे 4686 कोटी रुपये होते. ही उत्पादने प्रामुख्याने ऑस्ट्रेलिया, जपान, कॅनडा, न्यूझीलंड, स्वित्झर्लंड, इस्रायल, संयुक्त अरब अमिराती आणि व्हिएतनाम सारख्या देशांमध्ये निर्यात केली जातात. याशिवाय सेंद्रिय शेतीचे महत्त्व असलेले काही प्रमुख मुद्दे खालीलप्रमाणे आहेत.
–सेंद्रिय अन्न उत्पादनाचे दीर्घ आयुष्य.
–सेंद्रिय पिकांचा परिपक्वता कालावधी जास्त असतो, ज्यामुळे ते अधिक पोषण घेण्यास सक्षम असतात आणि चवदार देखील असतात.
–जैविक पिकांचे उत्पादन जैवविविधता संतुलित ठेवण्याबरोबरच जमिनीची सुपीकता राखतो.
— जैविक शेतीमुळे उच्च दर्जाचे उत्पादन तर शक्य होतेच पण त्यासाठी उत्पादन खर्च वाढत नाही, उलटपक्षी उत्पादन खर्च कमी होतो.
–जैविक पद्धतीने बनवलेली फळे, भाजीपाला, धान्य आणि दुध यांना रासायनिक खते आणि तृन नाशके वापरून केलेल्या उत्पादना पेक्षा जास्त बाजारभाव मिळतो.
–आज जैविक पद्धतीने बनवलेल्या शेतमालाला बाजारात जास्त भावतर मिळतोच शिवाय तो माल बाजारात लवकर विकला सुद्धा जातो.
–आंतरराष्ट्रीय बझार पेठेत सुद्धा जैविक मालाची निर्यात केली जाऊ शकते. शेंद्रिय शेती पाण्याची बचत करते.
–शेंद्रिय शेती पद्धतीचा अवलंब केल्यास शेतीसाठी पाणी कमी लागते.
–जैविक शेतीचा अजून एक महत्वाचा फायदा म्हणजे या पद्धतीने पर्यावरणाचे रक्षण होते व जमिनीची धूप थांबून दुष्काळाचा जन्म होत नाही.
सेंद्रिय शेतीचे घटक
–यामध्ये, प्रामुख्याने बियाणे उपचार न करता वापरले जातात, किंवा ते सेंद्रिय खताद्वारे उपचार केले जातात.
–अन्नामध्ये, मुळात शेण, जनावरांद्वारे उत्सर्जित मलमूत्र, पीक अवशेष, कुक्कुट अवशेष इत्यादींचा वापर केला जातो.
अन्न वाढते जमिनीचा कस वाढावा म्हणून मूग आणि इतर पिकांचा वापर केला जातो
–जिप्सम आणि चुना याचा वापर जमिनीतील आम्लता नियंत्रित करण्यासाठी केला जातो.
–रासायनिक कीटकनाशकांच्या जागी बोटॅनिकल कीटकनाशके वापरली जातात.
सेंद्रिय शेतीमध्ये आव्हाने
–रासायनिक खाद्यपदार्थांच्या तुलनेत सेंद्रिय अन्नाची किंमत जास्त असल्याने लहान आणि सीमांत शेतकऱ्यांना त्यांचा वापर करणे कठीण आहे.
–सेंद्रिय घटकांची उपलब्धता नसणे हे देखील एक कारण आहे.
–बाजारात उपलब्ध बियाण्यांवर साधारणपणे उपचार केले जात असल्याने पूर्णपणे सेंद्रिय शेती करणे अवघड आहे.
–सेंद्रिय पिकांच्या परिपक्वतासाठी घेतलेल्या वेळेमुळे, त्यांच्याकडून मिळणाऱ्या उत्पादनांची किंमत जास्त असते, ज्यामुळे या उत्पादनांना खालच्या वर्गापर्यंत पोहोचणे कठीण होते.
